ФОРМИ ВО ЛЕТ, МЕЃУНАРОДНИ УМЕТНИЦИ ВО ФРАНЦУСКИТЕ КОЛЕКЦИИ

Историјата на уметностa во дваесеттиот. век, која е обележана со преселби и егзил на уметниците, нѝ открива една неверојатна разновидност на животни патешествија и уметничка пракса. По Втората светска војна, голем дел од уметниците заминуваат во Париз, како космополитски град и светска крстосница, каде што се формираат многубројни меѓународни уметнички заедници. Париз, во поствоена Европа, е вистинско плодно тло за уметниците кои бегаат од тоталитарните режими, насилните конфликти или авторитарните уметнички доктрини. Оваа уметничка динамика раѓа значајни движења, во кои спаѓа и Втората париска школа.

Во собраната колекција под името Форми во лет – наслов на графика од Енрике Пејсере (1927 – 1988) – интересот е посебно насочен кон делата кои ја сочинуваат a posteriori оваа втора париска школа. Овој концепт само парцијално ја опфаќа уметничката реалност на тоа време во кое постојат и одредени стилови фокусирани кон апстракното во уметноста, како што се ташизмот, лирската апстракција,  итн. Овој избор на дела сведочи дека, во поствоениот период, вистинската состојба е многу посложена, како што е и случај со уметниците кои избрале доброволно или под присилба на политичките или економски околности, а некои и поради уметничките услови, да дојдат во Франција.

Македонците добро ја познаваат оваа историја: страшниот земјотрес во 1963 година и поставувањето на темелите на новиот Музеј на современата уметност. По изградбата следат патувања и состаноци на директорот на Музејот, Борис Петковски, со неговите колеги од други земји, со цел да создаде нова музејска колекција. Меѓу нив е и Жан Касу, тогашен директор на Музејот на модерната уметност на Градот Париз, којшто ќе изјави: „Франција е париската школа, а париската е меѓународна школа”. Со тоа Париз станува многу повеќе од обичен град – тој се претвора во меѓународен центар за уметници од целиот свет, а значењето на изразот Втора париска школа станува многу подлабоко од изворното. Во каталогот на изложбата од 1966 година, Борис Петковски истакнува дека оваа донација содржи дела од најпознатите француски и светски уметници од поствоениот период. Донираните дела биле поделени по категории, а токму изложбите ќе ја истакнат нивната поврзаност. Сепак, ако се анализира разновидноста на француската колекција, чии автори се со разнообразно потекло, се поставува прашањето дали поделбата по национална припадност е соодветна. По Втората светска војна следи период на обнова, кој сепак е исполнет и со немири, несигурност и промени. Мноштво уметници, чии дела ја красат оваа колекција, целосно ќе се преселат во Франција, дел од нив добиваат државјанство, а другиот дел, пак, одлучуваат да заминат на друго место. Некои ќе избегаат од немирите, но други ќе се доселат, благодарение на стипендии за студии, по што ќе започнат да работат во престижни институции, како што се Cité universitaire internationale и Cité internationale des arts, којашто во 1964 – година кога била направена донацијата – била сè уште во фаза на изградба. Сепак, без разлика на временскиот период поминат во Франција, секој од нив се доселил во потрага по нешто, а сите заедно ја основале оваа уметничка заедница или, со други зборови, оваа Сцена.

Уметничката сцена ја бојосуваат личности кои минуваат низ нејзе, ја збогатуваат и оставаат дел од себе. Во каталогот на изложбата изработен по повод првиот прием на делата во Скопје, Борис Петковски се навраќа на уметничките трендови што тогаш се среќаваат во ателјеата, галериите и париските салони. Оваа колекција поттикнува мошне голема љубопитност, но Петковски во својот текст се фокусира на водечките фигури. Сепак, колекцијата во Скопје открива една поинаква реалност. Покрај славните имиња кои ја одбележаа уметноста, се откриваат и помалку познати уметници, кои, иако кратко, сепак се неизоставен дел од оваа втора париска школа. Дел од нив го посетувале и Ателје 17, легендарното графичко студио основано од сликарот и графичар Стенли Вилијам Хејтер, којшто е најшироко застапен во оваа колекција и којшто заслужува посебна изложба.

Изложбата „Форми во лет, меѓународни уметници во француските колекции”, покрај реномираните автори, покажува посебен интерес за уметничките имиња и правци кои можеби не се многу познати, но денес се дел од колекцијата на Музејот на современата уметност во Скопје. Оваа колекција прикажува една генерација уметници кои живееле во време на длабоки сомнежи, но истовремено и на силна надеж. Со оваа изложба ѝ се оддава омаж на креативноста, како плод на уметничките размени на една генерација во потрага по заеднички јазик. Сите јазици се мешаат, правејќи го Париз модерен Вавилон чиј заеднички јазик станува уметноста. Оваа изложба има за цел да воспостави една фиктивна заедница на уметници, прикажувајќи ги нивните меѓусебни врски и средби. Таа ги обединува трагите од нивните заеднички простори на креативност: студиите, приватните академии, Школата за ликовни уметности во Париз, Саемот за Нови Реалности и други. Всушност, ова е една поставка која, пред сѐ, настојува да ги прослави овие заеднички патеки и движења.

Ако се нурнеме повторно во историјата и ако ги проучиме овие уметнички патеки, тоа би значело повеќе од обично историско истражување. Тоа е чин на сеќавање и почит кон Франција во втората половина на 20. век, време кога таа претставувала вистински уметнички простор за креативна размена. Денес, во овој турбулентен период одново проткаен со национализам и војни, токму ова сеќавање нè потсетува на суштинското значење на патувањата за уметниците, на меѓукултурното прифаќање и размени, како и на отвореноста на една земја да прима уметници од различни средини.

За да им се оддаде почит на уметниците од колекцијата во Скопје, изборот на дела е збогатен со дела, кои се дел од Музејот на современата уметност во Лион. Поаѓајќи од темите за уметничките преселби, патувања и донации.,изборот на уметничките дела отвораат, исто така, и простор за меѓугенерациски и меѓуинституционален дијалог помеѓу нашите два музеја.

Матје Лелиевр